Vừa tốt nghiệp đại học và đang tìm kiếm hướng đi cho mình, Naya, 21 tuổi, đã bắt đầu tham gia trị liệu trong tình trạng có nhiều điều phiền muộn và phân vân. Cô vừa mới tốt nghiệp đại học và đang tìm kiếm công việc đầu tiên, nhưng lại không chắc mình muốn làm gì với cuộc đời mình. Cô nói với nhà trị liệu rằng cha mẹ đã khuyến khích cô học ở trường đại học mà cả hai bố mẹ đã cùng theo học, rằng họ đã giúp cô chọn chuyên ngành, và họ có ảnh hưởng lớn đến hầu hết mọi quyết định quan trọng trong cuộc đời cô. Naya vẫn luôn tin tưởng vào sự hỗ trợ của họ, và cô cũng nói với nhà trị liệu rằng cô chưa bao giờ tự mình đưa ra quyết định quan trọng nào. Cha mẹ đã gợi ý một số lựa chọn nghề nghiệp cho cô, không có cái nào có vẻ tệ cả, nhưng cũng không có nghề nào làm cô cảm thấy hấp dẫn. Cô muốn được tự mình quyết định nhưng lại gặp khó khăn không biết phải bắt đầu từ đâu.
Đầu tiên, nhà trị liệu giúp Naya xác định 15 giá trị quan trọng với cô, trong danh sách rất nhiều giá trị phổ biến, rồi cùng cô thu hẹp chúng thành một danh sách ngắn hơn. Sau đó, qua danh sách này Naya nhận ra rằng mặc dù cô chia sẻ nhiều giá trị tương đồng với cha mẹ, nhưng cô cũng đã xây dựng những giá trị khác xa với hệ giá trị truyền thống đó, và mặc dù cô đều hiểu và trân trọng sự hỗ trợ cũng như sự khuyến khích của họ, nhưng cô đã sẵn sàng để tự mình đưa ra quyết định.
Cô quyết định rằng cô muốn được đào tạo để trở thành một cảnh sát và muốn được bắt đầu sống cuộc đời của chính mình, dù cô biết bố mẹ cô sẽ không đồng ý. Nhưng với sự giúp đỡ của nhà trị liệu, cô cảm thấy mình được tiếp thêm sức mạnh để có thể thực hành quyền tự mình đưa ra quyết định cho chính cuộc đời của cô. Đây là một ví dụ của Values Clarification - Kỹ thuật làm rõ "hệ giá trị cốt lõi" trong trị liệu. Vậy hệ giá trị là gì, những gì ảnh hưởng tới nó, làm thế nào để xác định hệ giá trị và áp dụng nó vào trong việc đưa ra các quyết định trong cuộc sống ra sao. Mời bạn đọc bài đăng dưới đây nhé.
Values Clarification - Làm rõ hệ giá trị là một kỹ thuật trong trị liệu tâm lý có thể giúp một người tăng nhận thức về một giá trị bất kỳ nào đó có thể có liên quan đến các quyết định và hành vi trong cuộc sống của họ. Kỹ thuật này có thể giúp người đó phản chiếu lại những tình huống khó xử về đạo đức (cá nhân) và cho phép hệ giá trị của họ được phân tích ra và làm rõ hơn. Quá trình này có thể rất hữu ích trong việc phát triển bản thân, gia tăng niềm vui sống và sự tương tác với những người xung quanh. Quá trình trị liệu thường mang đến sự nhận biết rõ ràng về hệ giá trị.
Bài viết bao gồm các phần chính:
Hiểu về hệ giá trị
Làm rõ hệ giá trị như thế nào trong việc trị liệu
Thực hành việc làm rõ các giá trị
HIỂU VỀ HỆ GIÁ TRỊ
Hệ giá trị, có thể được mô tả là những tiêu chuẩn về cách cư xử và hệ thống nhu cầu của một người, điều này giúp người đó theo đuổi mục đích sống và hiện thực hóa tầm nhìn của họ. Hệ giá trị thường mang tính định hướng trong việc ra quyết định, và hệ giá trị cụ thể của một cá nhân có thể được định nghĩa là những gì người đó cho là đúng hoặc tốt.
Mỗi người đều có các giá trị cốt lõi để tạo nên hệ thống niềm tin, các quan điểm sống cũng như thái độ của người đó, và hệ giá trị này thường ảnh hưởng đến cách một người hành động hoặc phản ứng trong những tình huống nhất định.
Hệ giá trị có thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố sau:
Gia đình: Từ khi còn nhỏ, hầu hết mọi người đều đã hình thành bên trong mình những suy nghĩ, tư tưởng về cái gì là tốt, cái gì xấu, điều gì là quan trọng hay điều gì là đáng mơ ước và hữu dụng. Hệ thống này thường dựa trên những gì mà chính cha mẹ hay gia đình của mỗi người coi trọng.
Kinh nghiệm/Trải nghiệm cá nhân: Hệ giá trị thường có sự chuyển đổi hoặc điều chỉnh dựa trên kinh nghiệm sống, quá trình giáo dục, những thách thức và thành tựu của cá nhân đó.
Tôn giáo và/hoặc văn hóa: Những giá trị về tôn giáo hoặc văn hóa này có xu hướng phản ánh ý thức của một người về điều gì đúng hay sai.
Cộng đồng: Hệ giá trị có thể được chia sẻ giữa nhiều người cùng sống trong một cộng đồng.
Các nhà lãnh đạo chính trị: Các giá trị chính trị có tính bao quát lớn có thể ảnh hưởng đến mọi người bất kể họ thuộc tôn giáo, văn hóa, giáo dục hay có kinh nghiệm sống nào.
Nếu hệ thống giá trị cốt lõi của một người không được xác định, thì có thể dẫn người đó đến những tình huống "tiến thoái lưỡng nan" trong cuộc sống, đặc biệt là khi cần đưa ra những quyết định quan trọng trong cuộc đời.
LÀM RÕ HỆ GIÁ TRỊ TRONG VIỆC TRỊ LIỆU
Các kỹ thuật làm rõ hệ giá trị thường được sử dụng như một bước trong quá trình trị liệu. Những người tham gia trị liệu có thể có một loạt các vấn đề về sức khỏe tâm lý cũng như thể chất bắt nguồn từ việc không có khả năng giải quyết dứt điểm các tình huống khó xử về đạo đức do không xác định rõ được hệ giá trị để theo đuổi và quyết định. Những vấn đề này có những biểu hiện như lo âu, trầm uất, huyết áp cao và sức khỏe thể chất nói chung kém.
Một nhà trị liệu có thể sử dụng kỹ thuật làm rõ hệ giá trị để giúp thân chủ của mình tìm hiểu và xác định hệ giá trị khi người đó cảm thấy lạc lối hay mất đi niềm vui sống... Các kỹ thuật làm rõ giá trị thường giúp người đó quay lại để hiểu hơn về bản thân và phát triển các mục tiêu hợp lý, việc trị liệu thường giúp tạo ra một môi trường an toàn để họ có thể hiểu rõ và phát triển hệ giá trị của riêng mình từ đó đạt được nhận thức về động lực cũng như nhận ra những tích cách riêng đặc trưng.
Một nhà trị liệu giỏi sẽ rất nhạy cảm và chấp nhận các hệ thống giá trị mà khác biệt với hệ giá trị của họ, sẽ thật không đúng khi một nhà trị liệu lại ép buộc người khác xây dựng hệ giá trị giống mình.
Trị liệu làm rõ hệ giá trị nhằm mục đích giảm bớt những cảm xúc phiền muộn và làm tăng các hành vi tích cực thông qua việc củng cố hệ giá trị đó. Việc này giúp cho những người đang tiếp nhận trị liệu có thể nhận diện và làm rõ hệ giá trị có ảnh hưởng đến quyết định cũng như hành vi của họ, đồng thời khuyến khích, cổ vũ những người này tạo dựng nguồn lực và sức mạnh từ bên trong họ. Những người thông qua quá trình trị liệu đã hiểu về hệ thống giá trị của mình thường có khả năng xác định tốt hơn những gì giúp cuộc sống của họ trở nên hiệu quả hơn và do đó có thể đưa ra nhiều lựa chọn mang tính tự định hướng hơn.
THỰC HÀNH VIỆC LÀM RÕ HỆ GIÁ TRỊ
Một nhà trị liệu có thể bắt đầu giúp thân chủ của mình xác định giá trị nào là quan trọng nhất trong cuộc sống của họ bằng cách cho người đó đọc một danh sách những giá trị thường gặp và chọn từ 10 đến 15 giá trị mà họ thấy quan trọng hơn. Hệ giá trị tiếp tục được làm rõ hơn khi người đó xác định được 5 giá trị hàng đầu ảnh hưởng đến các quyết định trong cuộc sống của họ. Những giá trị này trở thành “giá trị cốt lõi” của người đó. Nhà trị liệu từ đó có thể đưa ra phán đoán ban đầu về việc liệu hệ giá trị này có làm cho thân chủ của mình gặp mâu thuẫn trong việc ra quyết định hoặc cản bước họ hay không, nhưng cũng cần phải tìm hiểu cách để giúp họ áp dụng được chúng trong cuộc sống thường ngày.
Một số người gặp khó khăn với quá trình xác định giá trị cốt lõi của họ, và trong những trường hợp này, nhà trị liệu có thể vẽ ra một loạt các bài tập để làm rõ hệ giá trị - ví dụ như các bảng câu hỏi hay các hoạt động cần động não (brainstorming) - để hỗ trợ trong quá trình hiểu rõ hơn những gì ẩn sau những suy nghĩ, cảm xúc, và hành vi của họ.
Để giúp một người xác định rõ về hệ giá trị, hệ giá trị cốt lõi thì có thể chuyển đổi chúng bằng cách thay đổi các hành vi dự định ban đầu của họ. Ví dụ, một người có thể xác định giá trị của họ hướng đến là "ổn định tài chính". Nhà trị liệu sau đó có thể giúp chia giá trị này thành các mục tiêu cụ thể, chẳng hạn như duy trì một kế hoạch tài chính nhất định, không để mang nợ và có một khoản tiết kiệm hợp lý. Giá trị này có thể được chuyển thành các hành động thực tế và có thể thực hiện được như là làm việc toàn thời gian trong năm năm, lập một ngân sách tài chính và mở tài khoản tiết kiệm.
Tại Compassion.vn - chúng tôi cung cấp một danh sách tham khảo các chuyên gia - để có thể trợ giúp và can thiệp một cách có chuyên môn, bạn có thể tham khảo tại đây:
www.compassion.vn/support-list
Tài liệu tham khảo trong bài đăng:
Bonow, J., & Follette, W. (2009). Beyond Values Clarification: Addressing Client Values in Clinical Behavior Analysis. The Behavior Analyst, 32 (1), 69-84.
Marsh, J. (n.d.). Clarifying Personal Values. Retrieved from http://www.cmhc.utexas.edu/clearinghouse/files/DP007.pdf
Values Clarification. (n.d.). Retrieved from http://oxford.emory.edu/life-at-oxford/student-conduct/sanctions/values-clarification-activity
Values Clarification. (n.d.). Retrieved July 10, 2015, from https://www.smartrecovery.org/resources/library/Tools_and_Homework/Other_Homework/Values_and_Goals_Clarification.pdf
Thông tin bài đăng:
Người dịch: Trang Nguyễn - Người review: Phạm Đại Bàng
Nguồn bài gốc: https://www.goodtherapy.org
Hình thức dịch: Dịch & biên tập theo hình thức crowdsourcing tại www.compassion.vn/crowdsourcing
Về Compassion: www.compassion.vn/about
