Rối loạn thách thức chống đối - RLTTCĐ (Oppositional defiant disorder - ODD) là một chẩn đoán áp dụng cho những người có biểu hiện quá hung hăng, tức giận hoặc thách thức. Mặc dù nó được chẩn đoán phổ biến nhất ở trẻ em, nhưng người lớn cũng có thể mắc RLTTCĐ. Hành vi thách thức chống đối khác xa những gì bình thường về phát triển hoặc phản ứng rõ ràng với hoàn cảnh đầy thách thức. Ví dụ, không phải một đứa trẻ đang chập chững biết đi nổi cơn giận hay một thiếu niên phản ứng với sự tức giận với sự ngược đãi thì có thể chắc chắn chẩn đoán là ODD - RLTTCĐ.
RLTTCĐ có thể khiến cảm thấy bị áp đảo. Trẻ em và thiếu niên có thể cảm thấy mất kiểm soát và tức giận. Điều này có thể ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa chúng với bạn bè và gia đình, và làm giảm khả năng thành công ở trường của chúng. RLTTCĐ thường ảnh hưởng đến toàn bộ gia đình. Cha mẹ có thể cảm thấy thất vọng, tức giận và lo âu. Anh chị em có thể sợ đứa trẻ bị ODD. Các gia đình thường không đồng ý về cách xử lý chứng RLTTCĐ. Vợ chồng có thể thấy mình thường xuyên cãi nhau về đứa trẻ.
Trị liệu có thể giúp trẻ mắc chứng RLTTCĐ và gia đình giải quyết được nhiều thách thức mà chúng gặp phải. Tư vấn cá nhân có thể giúp trẻ kiểm soát cảm xúc tốt hơn, trong khi tư vấn gia đình có thể giúp các gia đình hỗ trợ đứa trẻ đang phải vật lộn với RLTTCĐ và tìm ra các chiến lược tốt hơn để giao tiếp với nhau. Nếu bạn nghi ngờ tình trạng này có thể xảy ra, hãy tìm một chuyên gia trị liệu chuyên về RLTTCĐ.
HIỂU VỀ RỐI LOẠN THÁCH THỨC CHỐNG ĐỐI
Ở một số độ tuổi nhất định, trẻ em có thể nổi loạn một cách tự nhiên. Ví dụ như tuổi vị thành niên, có thể được đặc trưng bởi những cơn giận dữ và hành vi sai trái thường xuyên. Trẻ mới biết đi có thể thể hiện cá tính của mình bằng cách từ chối tuân theo các quy tắc và thể hiện hành vi trái ngược. Những loại hành vi nổi loạn này thường là một phần của quá trình phân chia bình thường. Chúng không phải là các điều kiện để chấn đoán hành vi, mặc dù chúng có thể gây khó chịu và thường yêu cầu một số kỹ năng của cha mẹ về ranh giới, sự kiên nhẫn, kỷ luật và giao tiếp tốt.
Tuy nhiên, một số trẻ có vẻ không muốn hoặc không thể tuân theo các quy tắc, hợp tác với người lớn hoặc chấp nhận bất kỳ loại kỷ luật hoặc quy định nào. Chúng có thể thách thức cha mẹ thường xuyên và chống lại những nỗ lực nhằm quản lý hành vi của chúng, dường như bị kích hoạt bởi những thứ không đáng kể hoặc không là gì cả. Khi loại hành vi thù hận, tranh luận, thách thức này vẫn tồn tại, dẫn đến mức phá vỡ chức năng bình thường, thì RLTTCĐ có thể là thủ phạm. Theo Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ (DSM), để có thể chẩn đoán chứng RLTTCĐ, yêu cầu các trường hợp có hành vi thách thức xảy ra vào hầu hết các ngày trong ít nhất sáu tháng ở trẻ em dưới 5 tuổi, hoặc ít nhất một lần một tuần trong sáu tháng ở trẻ em trên 5 tuổi.
CÁC BIỂU HIỆN CỦA RLTTCĐ
RLTTCĐ được đặc trưng bởi một mô hình hành vi hung hăng và thách thức. Bởi vì, so với người lớn, trẻ em dành phần lớn cuộc sống của chúng dưới sự kiểm soát của một người khác, nên RLTTCĐ thường được chẩn đoán ở trẻ em. Tuy nhiên, Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM-5) không giới hạn độ tuổi đối với các chẩn đoán RLTTCĐ, do đó, người lớn cũng có thể có các triệu chứng trên. Hầu hết người lớn mắc RLTTCĐ được chẩn đoán hoặc biểu hiện các triệu chứng ở thời thơ ấu.
Theo Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM), một đứa trẻ phải thể hiện một mô hình hành vi giận dữ, thách thức và thù hận trong ít nhất sáu tháng để có thể được chẩn đoán. Một chẩn đoán đòi hỏi bốn hoặc nhiều triệu chứng từ bất kỳ trong số các loại sau:
Tâm trạng tức giận hoặc cáu kỉnh
Thường mất bình tĩnh. Sự mất bình tĩnh phải diễn ra một cách không phù hợp. Ví dụ, một đứa trẻ 2 tuổi ném đồ đạc trong sự tức giận có thể không có RLTTCĐ, nhưng một thiếu niên làm như vậy có thể.
Dễ dàng khó chịu hoặc cảm động. Những người bị RLTTCĐ nhanh chóng bị kích thích bởi những trải nghiệm mà người khác thấy vô hại hoặc chỉ gây khó chịu nhẹ. Chẳng hạn, một đứa trẻ có thể nhanh chóng mất bình tĩnh với anh chị em hoặc bị làm phiền bởi tiếng ồn bên ngoài.
Tức giận và bực bội. Những người bị RLTTCĐ thể hiện một kiểu hành vi bực bội hoặc tức giận. Trẻ em có thể cư xử hung hăng với anh chị em hoặc cha mẹ, hoặc thể hiện sự tức giận có vẻ không tương xứng. Chẳng hạn, một đứa trẻ có thể phá vỡ đồ chơi của anh chị em ruột vì anh chị em nhìn chúng sai cách.
Hành vi tranh cãi và thách thức
Tranh luận thường xuyên với người lớn hoặc những người có thẩm quyền. Mọi người thỉnh thoảng đều trải qua sự thất vọng với chính quyền, và không phải tất cả các nhân vật có thẩm quyền đều cư xử hợp lý. RLTTCĐ được đặc trưng bởi nhiều hơn là sự thất vọng đơn thuần, và không bao gồm sự tức giận hợp lý đối với cha mẹ vô lý hoặc các nhân vật có thẩm quyền khác. Thay vào đó, những người bị RLTTCĐ dường như bất chấp quyền lực chỉ vì lợi ích của việc đó.
Bất chấp hoặc từ chối tuân thủ các yêu cầu từ các nhân vật có thẩm quyền. Không ai tuân theo các quy tắc tất cả mọi lúc. Tuy nhiên, những người bị RLTTCĐ bất chấp các quy tắc mà không có lý do rõ ràng. Họ có thể tức giận về sự tồn tại của các quy tắc.
Cố tình làm phiền người khác. Người bị RLTTCĐ không chỉ bỏ qua cảm xúc của người khác. Họ cố tình làm phiền mọi người. Một đứa trẻ có thể khiêu khích anh chị em hoặc quấy rối cha mẹ.
Đổ lỗi cho người khác về lỗi lầm hoặc hành vi có vấn đề. Ngay cả những người không có RLTTCĐ cũng có thể gặp khó khăn trong việc chịu trách nhiệm về hành vi của chính họ. Trong RLTTCĐ, mô hình này là kéo dài và rõ ràng.
Sự thù hận
Đã hành xử một cách cay độc hoặc thù hận ít nhất hai lần trong vòng sáu tháng qua. Ví dụ, một đứa trẻ có thể tiêu tốn năng lượng đáng kể để trả thù cho việc bị điểm kém. Một người trưởng thành có thể ấp ủ một kế hoạch phức tạp để trừng phạt một ông chủ vì nhận thấy có sự sai trái.
Chẩn đoán RLTTCĐ là không phù hợp khi các triệu chứng là do một nguyên nhân khác, chẳng hạn như ám ảnh, lo lắng, lạm dụng chất, khuyết tật trí tuệ hoặc chấn thương. Vô số vấn đề về môi trường sống như - bạo hành gia đình, một môi trường gia đình không ổn định, sự thay đổi đột ngột trong cấu trúc gia đình có thể kích hoạt hành vi thách thức ở trẻ em. Vì vậy, trước khi chẩn đoán RLTTCĐ, điều quan trọng là phải điều tra các nguyên nhân thay thế.
NGUYÊN NHÂN CỦA RLTTCĐ
Giống như nhiều chẩn đoán về sức khỏe tâm thần khác, các nhà nghiên cứu đã không xác định được một nguyên nhân duy nhất dẫn đến RLTTCĐ. Thay vào đó, RLTTCĐ là kết quả của các yếu tố di truyền, tâm lý, xã hội và môi trường, cũng như sự tương tác giữa các yếu tố này. Ví dụ, một đứa trẻ có tiền sử gia đình mắc RLTTCĐ cũng có thể có nhiều khả năng phát triển RLTTCĐ hơn trong môi trường có sự hỗn loạn.
Nghiên cứu về các nguyên nhân cụ thể của RLTTCĐ vẫn đang ở giai đoạn sơ khai, nhưng có một số điểm nổi bật bao gồm:
Một liên kết giữa RLTTCĐ và các điều kiện sức khỏe tâm thần khác. Trẻ em có các tình trạng sức khỏe tâm thần khác có thể có nhiều khả năng phát triển RLTTCĐ. Điều này có thể là do yếu tố di truyền hoặc sinh học. Nó cũng có thể là do sự tương tác phức tạp giữa môi trường và sinh học đứa trẻ.
Các nghiên cứu về não cho thấy RLTTCĐ được đặc trưng bởi các vấn đề về phán đoán, suy luận và kiểm soát xung lực. Các khu vực của não đóng vai trò trong những hành vi này trông khác khi quét não ở những người mắc RLTTCĐ.
Những thách thức xã hội. Một số nghiên cứu cho thấy những đứa trẻ hung dữ gặp nhiều khó khăn hơn khi đọc tín hiệu từ các bạn bè của chúng. Họ cũng đấu tranh để phát triển các giải pháp cho những thách thức xã hội phức tạp. Điều trị RLTTCĐ thường tập trung vào việc khắc phục những khó khăn này.
Một số người lầm tưởng đổ lỗi cho cha mẹ khi con mắc RLTTCĐ. Sự kỳ thị này có thể ngăn cản việc điều trị và làm xấu hổ các gia đình. Tuy nhiên, một số nghiên cứu cho thấy những thiếu sót nhất định của cha mẹ làm tăng nguy cơ mắc RLTTCĐ. Chúng bao gồm các chiến lược kỷ luật không nhất quán, kỷ luật quá khắc nghiệt và tiếp xúc với lạm dụng hoặc bạo lực.
RLTTCĐ VÀ RỐI LOẠN CƯ XỬ
Rối loạn thách thức chống đối và rối loạn cư xử giống nhau về bề ngoài. Cả hai có thể gây ra vấn đề về hành vi gây khó khăn cho việc hòa hợp với người lớn và bạn bè đồng trang lứa. Cả hai thường khiến trẻ phá vỡ các quy tắc. Nhưng trong khi RLTTCĐ được đặc trưng bởi sự bất chấp thẩm quyền, thì rối loạn cư xử được đặc trưng bởi mong muốn vi phạm quyền của người khác.
Trong RLTTCĐ, làm tổn thương người khác nói chung là ngẫu nhiên. Một đứa trẻ có thể hét lên với mẹ vì chúng không muốn tuân theo các quy tắc, hoặc đánh một giáo viên cố gắng bắt đứa trẻ làm điều gì đó mà chúng không muốn làm. Với rối loạn cư xử, mong muốn làm tổn thương và làm hại người khác lại là trung tâm. Các triệu chứng rối loạn cư xử trong DSM-5 bao gồm:
Hung hăng với người hoặc động vật. Điều này có thể bao gồm sự tàn ác về thể chất hoặc tâm lý đối với người hoặc động vật, bắt nạt, lạm dụng tình dục và đánh nhau.
Phá hủy tài sản. Cố tình phá hủy những thứ thuộc về người khác, như đốt cháy chúng.
Không trung thực hoặc trộm cắp. Một người có thể nói dối để lấy đồ của người khác, lừa dối ai đó để lấy tài sản của họ hoặc ăn cắp.
Vi phạm nghiêm trọng các quy tắc . Một người mắc chứng rối loạn cư xử liên tục vi phạm các chuẩn mực xã hội và giữa các cá nhân vượt ra ngoài những gì phù hợp với lứa tuổi. Ví dụ, một đứa trẻ 10 tuổi có thể lén hút thuốc với bạn bè.
RLTTCĐ thường là tiền thân của rối loạn cư xử, mặc dù không phải tất cả trẻ em bị RLTTCĐ đều mắc chứng rối loạn cư xử.
DẤU HIỆU RỐI LOẠN TĂNG ĐỘNG GIẢM CHÚ Ý VÀ RỐI LOẠN THÁCH THỨC CHỐNG ĐỐI
Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) là một tình trạng gây ra sự không tập trung, bốc đồng và hành vi hiếu động. RLTĐGCY là chẩn đoán phổ biến nhất xảy ra cùng với RLTTCĐ. Cả RLTTCĐ và RLTĐGCY đều có thể gây ra hành vi bốc đồng hoặc hung hăng. Một điều kiện có thể bị nhầm lẫn với điều kiện khác. Điều này có thể dẫn đến chẩn đoán sai và điều trị không phù hợp.
Dấu hiệu RLTĐGCY bao gồm:
Gặp khó khăn trong việc chú ý.
Không ngừng chuyển động.
Dễ bị phân tâm.
Nói quá nhiều, hoặc khó nghe người khác.
Khó khăn ở trường.
Vấn đề chú ý và tập trung không phải là một đặc điểm của RLTTCĐ. Vì vậy, khi một đứa trẻ gặp khó khăn với sự chú ý, vấn đề có thể là do RLTĐGCY hoặc RLTĐGCY cùng xảy ra với RLTTCĐ.
RLTTCĐ Ở TRẺ EM
RLTTCĐ ở trẻ em có thể phân chia gia đình và trường học. Khi cha mẹ và giáo viên dành một lượng thời gian không đủ để quản lý hành vi của trẻ, một đứa trẻ có thể ít được chú ý và yêu mến hơn. Những đứa trẻ khác có thể cảm thấy thất vọng vì sự xao lãng với hành vi có vấn đề của đứa trẻ, hoặc thậm chí sợ hãi cho sự an toàn của chúng.
RLTTCĐ có thể bắt đầu sớm nhất là từ những năm tuổi chập chững biết đi và nhiều trẻ em bị RLTTCĐ có các triệu chứng trước khi chúng bắt đầu đi học. Một số trẻ bị RLTTCĐ chỉ có triệu chứng trong các bối cảnh cụ thể. Các bác sĩ lâm sàng đánh giá mức độ nghiêm trọng của RLTTCĐ dựa trên nơi nó xảy ra. RLTTCĐ xảy ra chỉ trong một môi trường, chẳng hạn như ở nhà hoặc ở trường, là nhẹ. RLTTCĐ trong hai môi trường là vừa phải, trong khi RLTTCĐ xuất hiện trong ba hoặc nhiều môi trường là nghiêm trọng.
RLTTCĐ Ở NGƯỜI LỚN
Rối loạn thách thức chống đối ở người lớn chưa được hiểu rõ ràng, chủ yếu là do chẩn đoán hầu như luôn được chẩn đoán ở trẻ em. Hành vi chống đối ở người lớn khiến họ có nguy cơ gặp phải các vấn đề về mối quan hệ, công việc và gia đình. Hành vi liên quan đến RLTTCĐ có thể dẫn đến các vụ bắt giữ, mất việc làm, ly dị và sự ghẻ lạnh của gia đình.
Điều trị RLTTCĐ có thể giúp những người mắc RLTTCĐ nuôi dưỡng các mối quan hệ hạnh phúc, hòa đồng với bạn bè và xuất sắc trong công việc và trường học. Một nhà trị liệu giỏi có thể giúp một người mắc RLTTCĐ hiểu và quản lý cảm giác thách thức và chống đối. Nhóm trị liệu đúng đắn có thể hỗ trợ một người đặt ra các mục tiêu, tạo ra những thay đổi tích cực và vượt qua những cảm xúc mãnh liệt. Một nhà trị liệu cũng có thể làm việc với gia đình, vợ / chồng hoặc đối tác và bạn bè để quản lý các vấn đề về giao tiếp, hiểu những thách thức của RLTTCĐ và khôi phục sự hài hòa cho mối quan hệ.
--------------------------
Nguồn bài dịch: https://www.goodtherapy.org/learn-about-therapy/issues/oppositional-and-defiant-disorder
Người dịch: Trang
Người biên tập: Phạm Đại Bàng
Chuyên gia review: Đang review bởi chuyên gia: www.compassion.vn/expert
Hình thức dịch: Dịch & biên tập theo hình thức crowdsourcing tại www.compassion.vn/crowdsourcing - Cộng tác làm nội dung tại đây
