Có lẽ bạn đã nghe nói về cả liệu pháp thực hành tỉnh thức (Mindfulness) và trị liệu nghệ thuật (Art Therapy), nhưng bạn đã có bao giờ nghe nói về liệu pháp nghệ thuật dựa trên thực hành tỉnh thức (MBAT - Mindfulness-Based Art Therapy) chưa? Khái niệm tương đối mới này lần đầu tiên được giới thiệu bởi nhà tâm lý học đồng thời cũng là một tác giả Laury Rappaport vào năm 2009 trong cuốn sách "Mindfulness and the Arts Therapies - Thực hành tỉnh thức và các liệu pháp nghệ thuật". Theo nghĩa đơn giản nhất, MBAT kết hợp những lợi ích của việc rèn luyện thực hành tỉnh thức (ví dụ, thiền) trong cấu trúc của một khung trị liệu nghệ thuật.
ĐỊNH NGHĨA CỦA TRỊ LIỆU NGHỆ THUẬT DỰA TRÊN THỰC HÀNH TỈNH THỨC (MBAT)
Có một số thành phần có liên quan đến việc tạo ra khái niệm trị liệu nghệ thuật dựa trên thực hành tỉnh thức.
Thực hành tỉnh thức (Mindfulness)
Khái niệm thực hành tỉnh thức bắt nguồn từ thực hành của Phật giáo và nó phản ánh sự tập trung của chúng ta vào nhận thức về cảm xúc, cảm giác vật lý trong cơ thể và ý thức. Khi bạn đang chú tâm, bạn có một khả năng nâng cao sự tự nhận thức và khả năng phản ánh về những trải nghiệm cũng như cuộc sống hằng ngày của bạn.
Trị liệu nghệ thuật (Art Therapy)
Trị liệu nghệ thuật lần đầu tiên trở nên phổ biến như một hình thức điều trị vào những năm 1940 như là một phương pháp sử dụng nghệ thuật hoặc là một cách tiếp cận trị liệu hoặc chính là một phần của tâm lý trị liệu. Để hiểu điều này có nghĩa là gì, hãy xem xét hai ví dụ:
Trong việc dùng "nghệ thuật như phương pháp trị liệu", bạn với tư cách là thân chủ sẽ tạo ra nghệ thuật như một cách để xác định và giải phóng cảm xúc mà bạn đang giữ bên trong.
Trong "tâm lý trị liệu nghệ thuật", nhà trị liệu của bạn sẽ phân tích nghệ thuật mà bạn tạo ra để phát triển cái nhìn sâu sắc hiểu rõ về các vấn đề tâm lý và cảm xúc của bạn.
Giảm căng thẳng dựa trên thực hành tỉnh thức (Mindfulness-Based Stress Reduction-MBSR)
Một tiền thân của liệu pháp nghệ thuật dựa trên thực hành tỉnh thức đó là giảm căng thẳng dựa trên thực hành tỉnh thức (MBSR), nó được sử dụng để giúp thân chủ tiếp cận các tình huống ở cương vị là chủ thể chấp nhận và nhận thức tình huống. Theo cách này, MBSR là một kỹ thuật để cải thiện sự hiểu biết của bạn về nội tâm và cảm xúc của chính bạn. MBSR sử dụng các kỹ thuật như chụp quét mọi ngóc ngách trong cơ thể (body scanning) và thiền định.
Liệu pháp nghệ thuật dựa trên thực hành tỉnh thức (Mindfulness-Based Art Therapy)
Kết hợp các khái niệm thực hành tỉnh thức với liệu pháp nghệ thuật dẫn đến kết quả trị liệu được gọi là liệu pháp nghệ thuật dựa trên thực hành tỉnh thức như đề xuất đầu tiên của Rappaport. Điều trị này kết hợp triết lý thực hành tỉnh thức trong một bối cảnh trị liệu nghệ thuật. Nói cách khác, bạn tham gia vào quá trình sáng tạo làm nghệ thuật như một cách để khám phá bản thân (với thái độ chú tâm).
MBAT đã dần được công nhận là một công cụ để cải thiện trong lĩnh vực tâm lý học, mặc dù bằng chứng nghiên cứu vẫn còn thiếu, đặc biệt là đối với các nghiên cứu với cả hai nhóm được điều trị và nhóm đối chứng (để xác nhận rằng MBAT tốt hơn việc điều trị bằng thuốc trấn an hay giả dược - placebo treatment). Một tên gọi khác của liệu pháp nghệ thuật dựa trên thực hành tỉnh thức là "liệu pháp nghệ thuật định hướng tập trung", nó phản ánh sự nhấn mạnh vào việc chuyển sự chú ý như là một phần của trải nghiệm.
Khi đề xuất khái niệm liệu pháp nghệ thuật dựa trên thực hành tỉnh thức, Rappaport đã kết hợp công trình lý thuyết của nhà trị liệu tâm lý học Eugene Gendlin về tập trung. Gendlin nhận thấy rằng những thân chủ cải thiện nhiều nhất trong trị liệu là những người tự kết nối với thể chất bên trong của họ. Về bản chất, liệu pháp nghệ thuật dựa trên thực hành tỉnh thức kết nối trí tưởng tượng với cơ thể và cho phép biểu lộ cảm xúc mà bạn không thể diễn tả bằng lời.
LỢI ÍCH CỦA TRỊ LIỆU NGHỆ THUẬT DỰA TRÊN THỰC HÀNH TỈNH THỨC (MBAT)
Vô số lợi ích của liệu pháp nghệ thuật dựa trên thực hành tỉnh thức đã được xác định thông qua nghiên cứu thực nghiệm. Một số vấn đề tâm lý đã cho thấy sự hứa hẹn về phản ứng của họ trước MBAT bao gồm những vấn đề sau (đặc biệt ở những người mắc bệnh thể chất kết hợp):
rối loạn lo âu
rối loạn ăn uống
lạm dụng chất (phòng chống tái nghiện)
rối loạn trầm cảm
các vấn đề liên quan đến căng thẳng
các vấn đề liên quan đến sự tức giận
Thông thường, liệu pháp nghệ thuật dựa trên thực hành tỉnh thức được sử dụng với những người mắc bệnh thể chất giúp làm giảm những mối quan tâm về tâm lý, bao gồm cả những người mắc bệnh động mạch vành (CAD) và các loại ung thư khác nhau. Đối với những cá nhân này, liệu pháp nghệ thuật dựa trên thực hành tỉnh thức có thể giúp giảm mức độ đau khổ và cải thiện chất lượng cuộc sống.
Một số lợi ích tâm lý cụ thể của liệu pháp nghệ thuật dựa trên thực hành tỉnh thức đã được chứng minh trong tài liệu bao gồm:
cải thiện sự ổn định tâm lý
cải thiện chất lượng cuộc sống
những thay đổi trong mô hình não phản ánh trạng thái bình tĩnh, tập trung của sự chú ý
khu vực chất xám dày hơn và phát triển hơn trong não
phát triển các mạch thần kinh trong não cho phép bạn sáng tạo và tập trung vào việc tạo tác nghệ thuật
giảm việc né tránh nhận thức mà trong đó bạn trở nên ít nhận thức hơn về những gì bạn đang nghĩ và hành động khi gặp phải sự đau khổ về tâm lý
cải thiện trực giác và tin tưởng vào cơ thể của chính bạn (bạn cảm thấy thế nào và ý nghĩa của nó)
tăng nhận thức cảm xúc, tăng cảm giác kiểm soát và khả năng chia sẻ suy nghĩ nội tâm
nâng cao nhận thức về các vấn đề tiềm ẩn đã được ẩn giấu
khả năng truyền đạt cảm xúc trừu tượng
tăng lòng tự trọng và tự chấp nhận bản thân
cải thiện khoảng thời gian chú ý
Cuối cùng, liệu pháp nghệ thuật dựa trên thực hành tỉnh thức có lợi vì nó có thể dễ thực hành hơn việc tham gia các phiên trị liệu tâm lý (trong trường hợp tự hỗ trợ MBAT). Thiền có thể được thực hành một mình tại nhà cũng như nhiều hình thức thực hành tỉnh thức dựa trên nghệ thuật.
Mặc dù điều này không thay thế được việc tương tác với một nhà trị liệu, nhưng có những khả năng vô tận về mặt hiệu quả chi phí để thực hiện liệu pháp nghệ thuật dựa trên thực hành tỉnh thức trong cuộc sống hàng ngày của bạn giúp chống lại căng thẳng và điều tiết những khó khăn tâm lý.
VÍ DỤ VỀ TRỊ LIỆU NGHỆ THUẬT DỰA TRÊN THỰC HÀNH TỈNH THỨC (MBAT)
Chính xác thì liệu pháp nghệ thuật dựa trên thực hành tỉnh thức trông như thế nào trong thực tế? Mặc dù nó thường được thực hiện trong môi trường trị liệu, nhiều hoạt động trong số này bạn cũng có thể tự thực hiện tại nhà. Chúng ta hãy xem một số ví dụ về các kỹ thuật trị liệu nghệ thuật dựa trên thực hành tỉnh thức để cho bạn cảm nhận về những gì có thể trông đợi (nếu bạn gặp một nhà trị liệu lần đầu tiên).
Trị liệu nghệ thuật dựa trên thực hành tỉnh thức có thể là một cách thú vị giúp đem lại nhiều tỉnh thức chánh niệm hơn vào cuộc sống của bạn, ngay cả khi bạn chỉ tự thực hành việc đó ở nhà. Hãy làm điều gì đó trong một giờ mỗi tuần tích hợp thực hành tỉnh thức và nghệ thuật, và nhiều khả năng bạn sẽ thấy lợi ích cho sức khỏe tâm lý của mình.
Vẽ một bức tranh chân dung của chính bạn. Đây là một bài tập về việc tự chấp nhận. Cố gắng làm cho hình ảnh chân thực nhất có thể và chấp nhận bất kỳ "sai sót" nào mà bạn nhận ra tại bức tranh.
Học cách tiếp nhận, cảm thụ các chất liệu nghệ thuật một cách tỉnh thức. Trải nghiệm nghệ thuật với một con mắt tỉnh thức bằng cách sử dụng tất cả năm giác quan của bạn. Bạn thấy gì, cảm thấy, chạm, nghe, nếm? Tham gia vào kích thích giác quan và theo dõi phản ứng của bạn với tất cả các hình thức nghệ thuật trong cuộc sống hàng ngày của bạn.
Sử dụng nghệ thuật để thể hiện cảm xúc. Khi bạn tô màu, điêu khắc, vẽ hoặc nói cách khác là sáng tạo nghệ thuật, hãy cố gắng truyền cảm xúc và cảm xúc bạn đang trải qua trong cơ thể. Quan sát bất kỳ cảm giác vật lý trong khi bạn đang vẽ hoặc tô màu. Thể hiện các sự kiện hạnh phúc hoặc căng thẳng trong tuần của bạn thông qua nghệ thuật của chính bạn. Cảm nhận lại cảm xúc mà bạn trải nghiệm trong cơ thể và thể hiện chúng trong nghệ thuật của bạn để giúp nhận ra nhu cầu chưa được đáp ứng của chính mình và những cảm xúc tiềm ẩn mà bạn chưa tìm được cách để giao tiếp hoặc chú ý.
Lưu ý những thay đổi ở trong cơn đau. Nếu bạn sống với nỗi đau mãn tính do bệnh tật, hãy chú ý cơn đau của bạn thay đổi như thế nào khi bạn sáng tạo nghệ thuật.
Vẽ tranh bằng bàn chân. Sơn lên lòng bàn chân của bạn và sáng tạo nghệ thuật bằng cách bước đi trên giấy.
Tạo ảnh ghép/cắt dán. Tạo ảnh ghép thể hiện trạng thái cảm giác và cảm xúc của bạn.
Trước và sau khi thực hiện tác phẩm nghệ thuật. Hãy chú ý đến cảm giác của bạn trước và sau khi tạo ra một tác phẩm nghệ thuật để xem liệu bạn có nhận thấy mức độ hạnh phúc, lành mạnh về mặt tâm lý của bạn có được cải thiện không.
SỬ DỤNG TRỊ LIỆU NGHỆ THUẬT DỰA TRÊN THỰC HÀNH TỈNH THỨC (MBAT) VỚI TRẺ EM
Liệu pháp trị liệu nghệ thuật dựa trên thực hành tỉnh thức đã được sử dụng với trẻ em bị chấn thương hoặc đang trải qua bệnh tật thể chất và phải nhập viện. Ví dụ, trẻ em có thể được yêu cầu vẽ tranh tưởng tượng về tương lai hoặc chia sẻ trạng thái cảm xúc của chúng. Khi được sử dụng với trẻ em, liệu pháp nghệ thuật dựa trên thực hành tỉnh thức đã được chứng minh là làm tăng sự tự nhận thức, khả năng phục hồi và lòng trắc ẩn tự thân.
CÁC BIẾN THỂ KHÁC CỦA TRỊ LIỆU NGHỆ THUẬT DỰA TRÊN THỰC HÀNH TỈNH THỨC (MBAT)
Ngoài việc tạo nên tác phẩm nghệ thuật truyền thống, liệu pháp trị liệu nghệ thuật dựa trên thực hành tỉnh thức có thể bao gồm liệu pháp kịch nghệ và liệu pháp âm nhạc. Những biến thể của MBAT này sử dụng nghệ thuật để biến chuyển cảm xúc và cải thiện sự thư giãn. Ví dụ, trẻ em bị bệnh về thể chất có thể quan sát một vở kịch diễn bởi diễn viên kết hợp các hướng dẫn về hơi thở và hình ảnh để chúng học cách tham gia vào việc thực hành tỉnh thức.
XOA DỊU NỖI ĐAU VÀ TRỊ LIỆU NGHỆ THUẬT DỰA TRÊN THỰC HÀNH TỈNH THỨC (MBAT)
Đối với những bệnh nhân gần cuối đời, liệu pháp trị liệu nghệ thuật dựa trên thực hành tỉnh thức có thể hữu ích trong việc kết nối với tâm linh, ý nghĩa trong cuộc sống, đức tin và hòa bình. Mặc dù MBAT không thể giúp giảm các triệu chứng thực thể của bệnh tật, nhưng nó có thể hữu ích trong việc cải thiện sức khỏe về mặt cảm xúc và sức mạnh tâm lý trong những khoảng thời gian khó khăn căng thẳng, phản ánh các thành quả đạt được của việc xoa dịu nỗi đau.
LỜI NHẮN NHỦ DÀNH CHO BẠN
Liệu pháp trị liệu nghệ thuật dựa trên thực hành tỉnh thức (MBAT) kết hợp các hình thức thực hành tỉnh thức và nghệ thuật nhằm để đưa ra một phương pháp giúp điều tiết các vấn đề tâm lý, đặc biệt trong số những người gặp phải các vấn đề khác như bệnh tật thể chất hoặc những mối bận tâm lo lắng cuối đời. Nếu bạn hoặc người thân đang phải vật lộn với các loại vấn đề này, MBAT được cung cấp thông qua một nhà trị liệu tâm lý hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần khác hoặc tự thực hành tại nhà có thể hữu ích trong việc cải thiện chất lượng cuộc sống và sức khỏe tâm lý nói chung của bạn.
Khuyến cáo quan trọng về bài đăng: Các bài đăng trên Compassion.vn được thực hiện bằng cách sử dụng nguồn lực cộng đồng (được dịch lại từ các nguồn khác nhau hoặc do chuyên gia cộng tác viết) - Compassion luôn nỗ lực cải thiện chất lượng nội dung (bằng cách tối ưu hóa quy trình tại hotro.compassion.vn) và nâng cao tính chuyên môn (bằng cách cộng tác với chuyên gia tại: www.compassion.vn/expert). Tuy nhiên người đọc cần tự kiểm chứng lại thông tin và đặc biệt các bài đăng không thể thay thế các giải pháp cần chuyên môn khác như trị liệu, tham vấn, coaching... (bạn có thể tham khảo danh sách từ Compassion: www.compassion.vn/booking).
Người dịch: Diệu Khanh ; Người biên tập: Anh Đào Lê - Phạm Đại Bàng
Chuyên gia review: Đang review bởi chuyên gia: www.compassion.vn/expert
Hình thức dịch: Dịch & biên tập theo hình thức crowdsourcing tại www.compassion.vn/crowdsourcing - Cộng tác làm nội dung tại đây
